Nýlega lauk ég við að lesa bók Steve Wheeler Learining with ‘e’s: educational theory and practice in the digital age. Það er ekki oft sem ég óska þess að eiga eftir að lesa skólabækurnar mínar þegar ég hef lokið við þær. En það átti við um þessa bók. Um leið og ég lauk við hana langaði mig að byrja á henni aftur. Í stuttum og hnitmiðuðum köflum kemur Wheeler sér að kjarna kaflanna og fjallar á lifandi hátt um tækifærin sem felast í innleiðingu tækninnar í skólastarfi.

Í einum kafla bókarinnar fjallar Wheeler um áskoranir skólans við að efla stafrænt læsi nemenda. Hann bendir á að eins og annað innan tækninnar hafi stafrænt læsi þróast hratt og þess vegna er ekki auðvelt að halda í við þróunina. Í námskrám er jafnan stuðst við hefðbundnar skilgreiningar á læsi. En utan skólann tileinka nemendur sér nýja færni í stafrænu læsi. Það gera þeir með eigin notkun á samfélagsmiðlum í eigin snjalltækjum. Wheeler segir það ekki endilega vera slæmt vegna þess að færnin sem þarf að tileinka sér á nýjum miðlum búi notendur eiginlega til jafnóðum og þeir nýta sér miðlana. Þannig verður samskiptamenning hvers miðils til af þeim sem nýta sér hann. Og þar sem miðlarnir eru margir er enn og verður sennilega alltaf nokkuð á reiki hvaða samskiptamynstur eru viðeigandi á hverjum miðli fyrir sig. Þess vegna leggur Wheeler áherslu á að skólar ættu að einbeita sér að því að gera nemendur og kennara færa í að vera í stafrænni viðbragsstöðu (e. digitally ready). Að vera ávallt viðbúin því að kynna sér og nýta sér hvern miðil, samskiptamenningu hans og möguleika til miðlunar, náms og vaxtar. Þeir sem þjálfist í því geta talist vel læsir á stafræna miðla og muni geta fótað sig í flóknum stafrænum heimi framtíðarinnar. Aðrir muni eiga á hættu að verða óvirkir notendur eða í versta falla sitja eftir í þróuninni.

Í þessu samhengi reifar Wheeler tvö stig læsis í stafrænni viðbragsstöðu:

• Tæknilæsi (e. technoliteracy) – að vera fær um að fikra sig áfram í notkun nýrra tækja og samskiptamiðla.
• Fjöl-læsi (e. transliteracy) – að skilja og geta á ábyrgan og gagnrýninn hátt beitt mismunandi blæbrigðum tjáningarforma til að koma hugmyndum og nýrri þekkingu á framfæri á þeim miðlum sem nýttir eru; hvort sem um texta, myndir, myndbönd, hljóðskrár eða annað form er að ræða.

Viðurkennt er að tilkoma stafrænna samskiptamiðla var bylting frá því þegar netið bauð aðeins upp á upplýsingasíður þar sem ekki var hægt að eiga samskipti við þann sem skráði upplýsingarnar eða að deila þeim á eins einfaldan hátt og okkur er nú orðið tamt. Það er líka ljóst að lærdómur verður innihaldsríkari ef hann er í samskiptum og samstarfi við aðra. Wheeler bendir á að oft á dag eru nemendur okkar í samskiptum hver við annan og hafa á færi sínu samskiptareglur og menningu miðlanna sem þeir nýta sér. Og þessa færni hafa nemendur þróað á eigin spýtur með notkun miðlanna; án þess að formleg kennsla komi þar við sögu.

Að mati Wheeler skiptir það máli fyrir menntun til framtíðar að skólinn sýni þessum veruleika nemenda skilning og reikni með honum í námi þeirra. Þannig geti skólinn styrkt nemendur í að vera námsfúsir allt lífið. Það sem við nefnilega vitum fyrir víst um framtíðina er að hún mun alls ekki verða eins nútíminn. Nám nútíðarinnar verður því að að taka mið af því að nemendur geti til framtíðar lært á nýjar aðstæður, tæki og miðla. Þ.e. að efla fjöl-læsi þeirra.

Til að leggja áherslu á þennan þátt kaflans fjallar Wheeler um skrif Mark Federman og tengsl skrifanna við hæfni nemenda til að verða færir um að vera virkir og skapandi notendur nýrra miðla og upplýsinganna sem þeir gefa.

Færniþættir fjöl-læsis (e. Skills for learning 2.0)

Samkvæmt skrifum Federman þarf sá sem vill nýta vefinn og miðla hans til að halda áfram að læra allt lífið í fyrsta lagi að kunna að nota vefinn og verkfæri hans til að búa sér til tengslanet, viðhalda því og styrkja. Hann þarf að vita hvar sérfræðiþekkinguna er að finna og hvernig hægt er að byggja upp tengsl við hana.

Til að læra allt lífið þarf líka að hafa færni til að finna samhengi fyrri þekkingar við nýja svo úr verði gagnlegur lærdómur. Í þessu sambandi er vitneskja um eigin námsstíl mikilvæg; að vita hvaða aðferð eða leið gagnast best til náms.

Í þriðja lagi er það ljóst að hreyfanleikinn sem tæknin færir okkur gerir heiminn flóknari og jafnframt fjölbreyttari en áður. Að hafa á færi sínu að nýta sér margbreytileikann til náms og nýsköpunar er einn af færniþáttum fjöl-læsis.

Að lokum er það ljóst að upplýsingarnar flæða um vefinn. Sá sem vill nýta sér þær og öðrum til gagns þarf að búa yfir færni til að flokka þær þannig að þær geti gefið merkingu í eigin þekkingarsköpun.

Þessi umfjöllun Wheeler leiddi huga minn að því hvort grunnskólinn sé almennt í stafrænni viðbragðsstöðu og geti þannig víkkað læsishugtak sitt svo það taki mið af fjöl-læsi 21. aldarinnar. Vissulega setja grunnþættirnir og hæfniviðmið aðalnámskrár tóninn fyrir fjöl-læsið. Þá stendur eftir hvort og þá hvernig kennurum tekst að nálgast viðfangsefni nemenda þannig að þau taki mið af því sem nemendur hafa þegar tileinkað sér af þáttum fjöl-læsisins (t.d. með notkun eigin snjalltækja) svo að þeir nái að þróa og efla fjöl-læsi sitt þannig að það gagnist þeim í þekkingarsköpun til framtíðar.